ตำนานเกี่ยวกับฟ้าแดดสงยาง
ศูนย์บริการวิชาการแห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (2553) ได้รวบรวมตำนานเกี่ยวกับเมืองฟ้าแดดไว้พอสังเขปดังนี้คือ ไม่มีหลักฐานใดๆที่กล่าวถึงชื่อเดิมของเมืองโบราณแห่งนี้ การเรียกชื่อเมืองโบราณแห่งนี้จึงอนุโลมเรียกตามชื่อในตำนานท้องถิ่นผนวกกับลักษณะเด่นของหมู่บ้านคือต้นยางสูงใหญ่เป็นเมืองฟ้าแดดสงยางหรือฟ้าแดดสูงยาง ซึ่งอาจก่อให้เกิดความเข้าใจผิดของผู้ที่มิได้ศึกษาเฉพาะด้านที่คิดว่าตำนานท้องถิ่นประเภทอธิบายเหตุเป็นเรื่องจริงในประวัติศาสตร์ตำนานเมืองฟ้าแดดสงยางมีดังนี้
       ตํานานเมืองฟ้าแดดสงยางเป็นเรื่องสั้นไม่ระบุระยะเวลากล่าวถึงพญาจันทร์ (บางตำนานว่า จันทราช)เจ้าเมืองฟ้าแดดสงยางมีฉายาชื่อนางเขียวค่อม (บางตำนาน ว่าจันทาเทวี) กับธิดาชื่อฟ้าหยาดซึ่งมีรูปโฉมงดงามมากเมืองฟ้าแดดมีเมืองใกล้เคียงอีกสามเมืองคือเมืองเชียงโสม เมืองเชียงสาและเมืองสร้อย โดยมีพี่น้องท้องเดียวกันอีก ๓ คนปกครองเมืองตามลำดับคือ พระยาเชียงโสม พญาเชียงสา พญาเชียงสร้อยเมืองทั้งหมดมี ความรุ่งเรืองและอยู่เย็นเป็นสุขตลอดมา
       วันหนึ่งพญาเชียงสร้อยเสด็จออกไปต่อไก่ป่าแต่ไม่ได้กลับได้พบไก่บ้านสวยงามตัวหนึ่งจึงเดินติดตามไปประสงค์จะได้ไก่นั้น เมื่อติดตามไปถึงริมบึงแห่งหนึ่งที่นั่นพญาเชียงสร้อยได้พบนางฟ้าหยาดซึ่งมีรูปโฉมงดงามกำลังอาบน้ำอยู่นึกชอบจึงได้เฝ้ารอจนนางฟ้าหยาดเสร็จจากการอาบน้ำมานั่งพักอยู่ที่โนนสาวเอ้ พญาเชียงสร้อยจึงเข้าไปพบในที่สุดทั้งสองมีความชอบพอรักให้กันและสัญญาว่าจะมาสู่ขอ
พญาเชียงสร้อยส่งญาติผู้ใหญ่ไปสู่ขอนางฟ้าหยาดจากพญาจันทร์ ทางฝ่ายพญาจันทร์เห็นว่าธิดาของตนยังมีอายุน้อยยังไม่สมควรจะมีคู่ครองจึงตอบปฏิเสธเป็นเหตุให้พญาเชียงสร้อยไม่พอพระทัยยกกองทัพมาทำสงครามกับพญาจันทร์แห่งเมืองฟ้าแดดสงยางจนตัวเองเสียชีวิตในการรบครั้งนั้น นางฟ้าหยาดเมื่อทราบว่าพญาเชียงสร้อยเสียชีวิตและก็ตัดสินใจพระทัยใช้พระขรรค์ปลงชีพตนเองไปด้วย
ทางฝ่ายพญาเชียงโสมและพญาเชียงสาผู้เป็นพี่เมื่อทราบว่าพญาเสียงสร้อยน้องของตนเองเสียชีวิตจากการรบกับพญาจันทร์ จึงพร้อมกันนำกองทัพจากเมืองของตนเข้าทำสงครามกับเมืองฟ้าแดดสงยาง พญาจันทร์และนางเขียวค่อมต่อสู้จนเสียชีวิตพญาเชียงโฉมและพญาเชียงสายึดเมืองฟ้าแดดสงยางไว้ได้ต่อมาเมืองทั้งหมดที่กล่าวถึงถูกปล่อยให้เป็นเมืองร้างในที่สุด
       รายละเอียดของตำนานนี้กล่าวถึงสถานที่ต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับเรื่องไว้ทั้งหมดซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นสถานที่ตั้งของหมู่บ้าน ลำน้ำและน้องน้ำที่อยู่ในเขตจังหวัดกาฬสินธุ์เป็นส่วนใหญ่ ซากโบราณที่เมืองฟ้าแดดสงยางซึ่งชาวบ้านเรียกว่าพระธาตุคำหยาดก็เชื่อกันว่าเป็นเจดีย์ที่พระยาจันทร์สร้างขึ้นเพื่อบรรจุศพของนางฟ้าหยาดกับพระยาเชียงสร้อย ทำให้เห็นได้ชัดเจนว่าตำนานเมืองฟ้าแดดสงยางเป็นตำนานประเภทอธิบายเหตุแต่งขึ้นเพื่ออธิบายสภาพพื้นที่และสิ่งที่มีอยู่แล้วซึ่งกลุ่มชนที่อพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานอยู่ใหม่ไม่ทราบความเป็นมา โดยผูกเรื่องเป็นนิทานที่มักคล้ายคลึงกันทั้งทุกแห่งคือมีเรื่องของการรบเพื่อแย่งชิงธิดาของเจ้าเมืองแล้วทำการไม่สำเร็จตัวต้องตายเป็นเหตุให้ธิดาของเจ้าเมืองปลงชีวิตตัวเองในที่สุดมีการรบครั้งใหญ่แล้วเมืองร้างไปเช่นนี้ฉากประกอบของเรื่องซึ่งผูกขึ้นโดยคนท้องถิ่นเป็นอย่างง่ายๆ มีบรรยากาศที่ตนคุ้นเคย เช่น การไปต่อไก่ป่า นางฟ้าหยาดไปอาบน้ำที่มึงแล้วมาพักที่เนินสูงข้างบึง (โนนสาวเอ้ – เอ้ หมายถึงการแต่งตัว) แล้วมีชายหนุ่มไปพบซึ่ง เรื่องที่เกิดขึ้นในชีวิตประจำวันของหนุ่มสาวทั่วไปในภาคตะวันออกเฉียงเหนือเริ่มไปพบกันจากการไปตักน้ำที่แหล่งน้ำเพื่อนำไปอุปโ